Geschiedenis... 65 jaar lang

In 2018 bestaat het Sint-Anneke Centrum 65 jaar. Dit centrum heeft een lange geschiedenis. In de zomer van 1953 wordt een parochiehuis op Antwerpen Linkeroever gebouwd. In de vele jaren nadien wordt er heel wat bijgebouwd, soms worden onderdelen volledig opnieuw gesloopt om plaats te maken voor moderne lokalen.

In 2017 werd een laatste en heel grote verbouwing opgeleverd. Toen kregen ook alle zalen van dit complex een naam die verwijst naar vroegere drankgelegenheden op het Vlaams Hoofd van vóór 1938.

Een huis met een lange geschiedenis

Zaalnamen SAC kennen hun voorgeschiedenis

Aan de hoeveelheid drankgelegenheden te oordelen moet het vroeger zeer gezellig geweest zijn aan deze kant van de Schelde.Het is fijn en inspirerend om die lijn verder te zetten in de naamgeving van alle lokalen van het SAC.

De beheerraad van het SAC besloot om al de verhuurbare zalen een naam te geven en selecteerde een aantal namen van vroegere etablissementen. Zo worden alle zalen worden genoemd naar ooit bestaande cafés en ontspanningslokalen op het "Vlaams Hoofd", vóór 1932.

Volgende namen werden weerhouden

• Kursaal, voor de grote zaal
• Belvédère, voor de twee zalen vooraan
• De Galerie, voor het moderne café
• 't Spieken, voor de zaal in het achterliggend gebouw
• De Fontein, voor de vroegere blauwe zaal
• Den Achterom, voor de vroegere MR

Kursaal en Belvédère

Wij beginnen deze kroegentocht met twee buitenbeetjes, de reeds lang verdwenen maar nog altijd befaamde etablissementen het Kursaal en de Belvédère.

Voor het Kursaal en de Belvédère moeten we buiten het dorp op de Scheldedijk Noord zijn. Beide etablissementen werden gebouwd ter gelegenheid van de eerste Antwerpse Wereldtentoonstelling in 1885 en waren gelegen aan weerszijden van de de gebouwen van de Société Royale Nautique Anversoise of Koninklijke Antwerpse Watersportvereniging - S.R.N.A. Zowel het Kursaal als de Belvédère waren gericht op het betere cliënteel en waren daarom gelegen pal tegenover de vlotbrug op rechteroever.

Kursaal

Hoewel het Kursaal kleinschaliger veel was, was het qua uiterlijk geïnspireerd op de Trocadéro in Parijs. Buiten compleet met halfrond terras en obeliskvormige hoektorentjes. Binnen met palmbomen en meer dan levensgrote standbeelden. Aan de oever van de Schelde een eigen aanlegsteiger, een groot terras en de obligatoire "lusthof", een simpele speeltuin, die echter ook door heren met bolhoed en dames in lange rokken bezocht werd.

Het restaurant werd vanaf het begin tot op het einde uitgebaat door dezelfde personen. In 1890 was een zekere Constant Josephus Lize, koffiehuishouder, eigenaar van het Kursaal. Hij was gehuwd met Julia Rosalia Wens. Hoewel het gezin Lize-Wens officieel woonde in huis 125 op Vlaams Hoofd, staat in de marge van het bevolkingsregister naast hun namen “Kursaal”. In 1919 verhuisden ze naar de Gemeenteplaats 9 in Antwerpen, het latere Terminushotel op het Franklin Rooseveltplein.

Vanaf 1900 komt Egidius Wens aan de Geldofstraat 42 op Vlaams Hoofd wonen. Hij woont daar samen met zijn echtgenote Cappaert en hun kinderen. Egidius werkte als 'facteur de bière'. Zou dat de toenmalige benaming voor bieruitzetter geweest zijn? In alle geval neemt Egidius het Kursaal over tussen 1900 en 1910. Na de afbraak van het Kursaal verhuisde ook het gezin Wens-Cappaert naar Gemeenteplaats 9.

Belvédère

De naastliggende Belvédère dankte zijn naam aan de centrale uitkijktoren. Het was vooral restaurant, met champagne, uitgelezen wijnen, mosselen en paling op het menu. De uitbaters in 1885 waren mogelijk de Bruggeling Achiel Louis Duyver en echtgenote Marie Justine Claus, die later het hotel Mille Colonnes aan de De Keyserlei 11 in Antwerpen zouden uitbaten.

Toch was deze etablissementen geen lang leven beschoren. Toen de Duitse soldaten in de eerste wereldoorlog Antwerpen naderden, wisten ze dat er nog Belgische soldaten gelegerd waren in het Kursaal, met als gevolg dat ze hun kanonnen er op richtten. De Belvedère werd volledig in puin geschoten. Het Kursaal had meer geluk en werd nog een tijd gebruikt door de bezetter, maar werd uiteindelijk toch in 1918 gesloopt. De ruïnes waren na de oorlog echter nog een hele tijd zichtbaar.

Omwille van hun faam, verschenen er later drankgelegenheden met dezelfde naam.

Vanaf 1920 werd een nieuwe weg aangelegd naar het noorden, naar wat later de plage zou worden. Langs die weg schoten de cafés en lusthoven als paddenstoelen uit de grond. Achter de dijk, in het verlegde van de Royal Yachtclub, kwam de Nieuwe Kursaal, uitgebaat door Pierre Van Den Bergh en Irene Vromans. De houten constructie was lang niet zo luxueus als zijn voorganger. Toch werd er zeker zoveel plezier gemaakt en smaakten de wafels, de mosselen en het bier er even goed als in de oude Kursaal.

De molen van het Veertje, afkomstig uit Ham, Kwaadmechelen, werd in 1937 overgebracht naar Linkeroever. Onder de molen werd een café-restaurant ingericht dat de naam Belvédère kreeg.

De molen was een onderdeel van het nieuwe ontspanningsgebied aan de plage, waar een hele reeks dans-, eet- en drankgelegenheden werden geopend. Een ervan, dichtbij de molen, was restaurant-tearoom De Schelde, dat na het verdwijnen van de Nieuwe Kursaal, het 3de Kursaal ging heten en nog later Mayflower. Rond 1969 werd het gebouw afgebroken om plaats te maken voor het zwembad.

Omgeving Rijselsebaan

Wij startten onze eigenlijke kroegentocht buiten Oud Sint-Anneke, langs de Rijselsebaan, tegenover de toenmalige Sint-Annakerk.

De opspuitingen en ophogingen van de gronden op Linkeroever begonnen al in 1894. Toen de kerk in 1903 werd gebouwd, wist men al dat de terreinen ook daar zouden worden opgehoogd. Daarom werd ze gebouwd op een heuveltje van meer dan 20 treden boven het straatniveau. 50 jaar later zou blijken dat dit nog ca. 2 meter te weinig was.

Oorspronkelijk liep de Rijselsebaan, in het verlengde van de Verbrandendijk, loodrecht naar het Veer van de Sint-Annekesboot, ongeveer op de plaats van de huidige Blancefloerlaan. Na de bouw van het Fort Sint-Anna of Vlaams Hoofd boog de Rijselsebaan naar rechts tot voorbij de kerk, om daarna terug naar links rond het fort te buigen tot aan Sint-Annadorp.

't Spieken

Vlak tegenover de kerk, op de scherpe hoek gevormd door de Rijsselsebaan met de Geniestraat die rond het fort liep, was café ‘t Spieken of In ’t Spieken, dat onder meer werd uitgebaat door Frans Gruwier-Brion en later door Alfons en Celine Lefebure-Van Biesen. Op postkaarten treffen we ook de namen J. Vangoethem en J. Maris-Huybrichts aan.

Dat het cafeetje ook vroeger al nauw bij het parochiegebeuren betrokken was, blijkt onder meer in 1906 bij het vertrek van Emiel Janssens, de eerste pastoor, uit het opschrift boven de deur: “Schrijdt niet verder brave herder, stichter der parochiekerk. Blijf hier waken bij uw werk”.

De Fontein

Nog een paar huizen verder op de Rijselsebaan was café In de Fontein, rond dezelfde tijd uitgebaat door de familie De Putter-Janssens.

Ook op het Sint-Annaplein was een café met ongeveer dezelfde naam. Daarover volgt later meer.

Sint-Annadorp in de put

In de loop van de opspuitingen en terreinophogingen werd duidelijk dat niet alleen de kerk uit 1903, maar ook heel het oude Sint-Annadorp in een put zou komen liggen.

Zo raakte het centrale Sint-Annaplein, nog meer door zijn ligging achter de Scheldedijk, bekend onder de benaming In de put. Dat was dus nooit een café- of herbergnaam. Eigenlijk logisch, tenzij het om een café voor gedeprimeerde mensen zou gaan.

Op of rond het Sint-Annaplein, het dorp “in de put”, bevonden zich zeer veel cafeetjes. Van zuid naar noord zagen we: het Kaartjeshuis, de Wachtzaal, la Tête d’Or, de Gouden Leeuw, de Roose, de Gouden Bol, de Kroon, de Veehandel, de Zwaan, de Fontein en de Drie Koningen.

Den Achterom

Den Achterom was het straatje dat liep van aan de Sint-Annakaai, langs de fortgracht, tot aan de achterzijde van de oude Sint-Annakapel. In het straatje was er blijkbaar een café In den Achterom, uitgebaat door Leopold Masson. Maar helemaal achteraan, strategisch gelegen vlak naast de kapel en pal tegenover de geniekazerne, lag café In den Hert.

Bronnen

Ik vond vooral geschiedenis en informatie in:

• “Kroegentocht rond de Borgerweert”, een boekje in 1994 in eigen beheer uitgegeven door wijlen Georges Kockelberg (1923-2011) en

• “Het Vlaams Hoofd” een artikel van Gerald Verbeeck (Burcht, 1944).

Onze reisgids was voornamelijk:

• Het “plan van Sint-Anneken in ca. 1910”, in mei 1987 opgemaakt door Luc Van Hecke voor de tentoonstelling “Sint-Anneke… van vroeger tot nu”.

Gie Stappaerts